Ποιο είδος καθίσματος είναι το καταλληλότερο;
©2010 Σταματιάδης Πέτρος, Φυσικοθεραπευτής Msc, NDT
Εικ. 1 Τα ειδικά καθίσματα που δεν είναι τοποθετημένα σε ανυψούμενη βάση σχεδιάστηκαν με τη φιλοσοφία της αύξησης της δραστηριότητας και ανεξαρτητοποίησης των παιδιών με κινητικά προβλήματα .
Εικ 2. Το είδος του καθίσματος παίζει σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση της ορθοστάτησης και στη δυνατότητα αυτονόμησης. Στα παιδιά που έχουν αυτή τη δυνατότητα η κατάλληλη επιλογή είναι ένα ειδικό κάθισμα στο ύψος των κανονικών καθισμάτων.
Τα ειδικά καθίσματα είναι απαραίτητος εξοπλισμός για τα παιδιά που πάσχουν από νευρολογικές ή νευρομυϊκές διαταραχές όπως είναι η εγκεφαλική παράλυση, η μυϊκή δυστροφία, η νωτιαία μυϊκή ατροφία, η μηνιγγομυελοκήλη κλπ. Τα παιδιά με βαριές κινητικές διαταραχές έχουν ανάγκη από σωστή στήριξη αφού είναι επιρρεπή στην ανάπτυξη παραμορφώσεων όπως η σκολίωση και οι συγκάμψεις. Αλλά και τα παιδιά με μικρή ή μέτρια κινητική διαταραχή μπορούν να ωφεληθούν σημαντικά από ένα ειδικό κάθισμα αφού εκτός από τη σωστή στήριξη και την πρόληψη των παραμορφώσεων μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της λειτουργικότητας των άνω άκρων,1 στην ενεργοποίηση των μυών της στάσης, στη βελτίωση της φώνησης2 και στην καλύτερη αναπνευστική λειτουργία,3 δίνοντας έτσι κατά κάποιο τρόπο τη δυνατότητα για συνέχιση της θεραπευτικής παρέμβασης και στο σπίτι. Συχνά οι θεραπευτές είναι επιφορτισμένοι με το δύσκολο έργο της επιλογής ενός ειδικού καθίσματος που θα είναι και το καταλληλότερο για το παιδί. Οι γονείς με τη σειρά τους προβληματίζονται εάν το κάθισμα που τους προτείνει ο επαγγελματίας αποκατάστασης θα είναι και η καλύτερη επιλογή για το παιδί τους. Η επιλογή του καθίσματος συνήθως γίνεται με μοναδικό κριτήριο την κατάλληλη στήριξη του παιδιού και συχνά παραβλέπονται κάποιες άλλες παράμετροι που θα συζητηθούν παρακάτω.
Σχεδόν όλα τα ειδικά καθίσματα για παιδιά που έως τώρα κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα ήταν τοποθετημένα πάνω σε βάση ανύψωσης (hi-low basis). Τα καθίσματα αυτά έχουν ορισμένα πλεονεκτήματα:
- Ρυθμίζεται το ύψος ώστε να διευκολύνεται ο φροντιστής στο χειρισμό του παιδιού κατά τη σίτιση ή το παιγνίδι,
- το παιδί διευκολύνεται στο να βρίσκεται στο ίδιο ύψος με τα άλλα παιδιά που στέκονται όρθια και να επικοινωνεί μαζί τους πρόσωπο με πρόσωπο,
- ρυθμίζεται το ύψος του καθίσματος ανάλογα με το ύψος του τραπεζιού ή του θρανίου.
Όμως παρά τα πλεονεκτήματα αυτά που έχει ένα κάθισμα με βάση ανύψωσης, είναι άραγε κατάλληλο για όλες τις περιπτώσεις; Το να υποστηρίζει κανείς κάτι τέτοιο είναι σα να δίνει το ίδιο συγκεκριμένο φάρμακο για όλες τις περιπτώσεις. Κάτι τέτοιο όμως σίγουρα δεν είναι σωστό.
Η νέα φιλοσοφία για την αντιμετώπιση της αναπηρίας όπως αυτή εκφράζεται και από το νέο σύστημα ταξινόμησης της αναπηρίας με βάση τη λειτουργικότητα (ICF) που χρησιμοποιείται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), είναι ότι θα πρέπει να αυξάνουμε την απόδοση του ασθενούς και τη συμμετοχή του σε καθημερινές δραστηριότητες. Άρα λοιπόν πολλές φορές μέρος της παρέμβασης είναι και η τροποποίηση του περιβάλλοντος με τη βοήθεια των προσαρμοσμένων βοηθημάτων ώστε να αυξηθεί η απόδοση και η συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία (π.χ με τη χρήση ειδικού καθίσματος, ορθοστάτη, περπατούρας, ηλεκτροκίνητου ή χειροκίνητου αμαξιδίου κλπ). Εάν ο εξοπλισμός δεν είναι ο κατάλληλότερος, όχι μόνο δε βοηθά το παιδί αλλά ίσως και να το εμποδίζει να εκπαιδευτεί στην ανεξαρτητοποίηση και στη συμμετοχή του σε καθημερινές δραστηριότητες. Για το λόγο αυτό θα πρέπει όταν προμηθευόμαστε ένα κάθισμα να μην έχουμε στο μυαλό μας μόνο τη σωστή στήριξη (η οποία βέβαια αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την επιλογή αλλά όχι και το μοναδικό). Ο λόγος είναι προφανής. Κάτι τέτοιο θα κάλυπτε μόνο την ανάγκη της σωστής στήριξης του χρήστη αλλά ίσως να ερχόταν σε αντίθεση με τη νέα φιλοσοφία για την αποκατάσταση των ατόμων με αναπηρία, η οποία λέει ότι θα πρέπει εκτός των άλλων να δίνουμε έμφαση στην αυτονομία ώστε να αυξηθεί η δυνατότητα συμμετοχής του ασθενούς σε καθημερινές δραστηριότητες χωρίς τη βοήθεια άλλου ατόμου.
Τα παιδιά λοιπόν που μπορούν να εκπαιδευτούν στο να πατήσουν τα πόδια τους στο έδαφος και να σταθούν όρθια καθώς και τα παιδιά που περπατούν με ένα βοήθημα όπως είναι ο εκπαιδευτής βάδισης οι περπατούρες, οι βακτηρίες κλπ, δεν τα βοηθούμε ιδιαίτερα όταν τα τοποθετούμε σε καθίσματα με βάση ανύψωσης. Αντιθέτως μάλλον τα περιορίζουμε. Αυτό συμβαίνει επειδή συνήθως για να κατεβούν αυτά τα καθίσματα στο ύψος του πατώματος θα πρέπει να βοηθά ο γονιός. Εκτός αυτού η ύπαρξη των υποποδίων εμποδίζει την αυτόνομη ορθοστάτηση και βάδιση, ενώ η αφαίρεσή τους προϋποθέτει και αυτή βοήθεια από άλλο άτομο. Τα παραπάνω έχουν σαν αποτέλεσμα στην πράξη να παίρνει αγκαλιά ο γονιός το παιδί για να το κατεβάσει από το κάθισμα ενώ θα μπορούσε να κατεβεί μόνο του. Έτσι κατορθώνουμε ένα παιδί που μπορεί να εκπαιδευτεί και να αυτονομηθεί να το περιορίζουμε, μόνο και μόνο επειδή του στερούμε τη δυνατότητα της αυτόνομης ορθοστάτησης και μετακίνησης από το κάθισμα αφού κάποιος άλλος θα πρέπει να ρυθμίζει κάθε φορά το ύψος του και να αφαιρεί τα υποπόδια.
Οι εταιρίες που κατασκευάζουν παιδικά αναπηρικά βοηθήματα επιδόθηκαν κατά κύριο λόγο στην κατασκευή ειδικών καθισμάτων που είναι τοποθετημένα σε βάση ανύψωσης. Ελάχιστες είναι οι εταιρίες που κατασκευάζουν προσαρμοσμένα παιδικά καθίσματα που από τη μια πλευρά διαθέτουν όλες τις εξατομικευμένες ρυθμίσεις αλλά ταυτόχρονα βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με τα κανονικά καθίσματα, βοηθώντας τα λιγότερο προσβεβλημένα παιδιά να σηκώνονται από το κάθισμα αυτόνομα προκειμένου να βαδίσουν με κάποιο βοήθημα ή να μεταφερθούν από το κάθισμα στο αμαξίδιο. Μία από αυτές τις εταιρίες είναι η Αμερικανική Rifton η οποία έχει κατασκευάσει το δυναμικό σύστημα καθίσματος (Εικ. 1) καλύπτοντας έτσι τις ανάγκες μίας μεγάλης κατηγορίας παιδιών με κινητικές διαταραχές που έχουν μεν ανάγκη από σωστή στήριξη, αλλά ταυτόχρονα μπορούν να εκπαιδευτούν στο να σηκώνονται από το κάθισμα και να βαδίσουν έστω και με κάποιο βοήθημα, συμβαδίζοντας έτσι με τη νέα φιλοσοφία αποκατάστασης των παιδιών με αναπηρία και δίνοντας μία πιο δυναμική προοπτική στη θεραπεία των παιδιών με κινητικά προβλήματα. Αυτή η σχεδιαστική φιλοσοφία καθιστά το κάθισμα όχι απλώς ένα βοήθημα για καλή στήριξη του σώματος, αλλά ταυτόχρονα ένα σημαντικό θεραπευτικό βοήθημα που βοηθά στην εκπαίδευση του παιδιού σε βασικές δραστηριότητες όπως η ορθοστάτηση, συμβάλλοντας έτσι στη μεγαλύτερη ανεξαρτητοποίησή του (Εικ 2). Άλλη μία παράμετρος που δε θα πρέπει να παραβλεφθεί είναι ότι τα παιδιά αισθάνονται πιο άνετα όταν το ειδικό κάθισμα που χρησιμοποιούν μοιάζει περισσότερο με τα κανονικά καθίσματα και δεν τα διαφοροποιεί ιδιαίτερα από τα άλλα παιδιά που δεν έχουν κινητικά προβλήματα.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1 Stavness C. (2006). The effect of positioning for children with cerebral palsy on upper-extremity function: a review of the evidence. Phys Occup Ther Pediatr, 26(23), 39-53
2 Hulme J., Bain B., Hardin M., McKinnon A., Waldron D. (1989).The influence of adaptive seating devices on vocalization. J Commun Disord., 22(2), 137-145
3 Nwaobi, O.M., Smith P.D. (1986). Effect of adaptive seating on pulmonary function of children with cerebral palsy. Developmental Medicine and Child Neurology, 28 (3), 351-354.
Ο Σταματιάδης Πέτρος είναι παιδιατρικός φυσικοθεραπευτής, μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Νευροεξελικτικής Αγωγής NDT/BOBATΗ, κι έχει συμμετάσχει ως εισηγητής και συγγραφέας σε σεμινάρια επιμόρφωσης κι εξειδίκευσης εκπαιδευτικών σχετικά με παιδιά με κινητικές αναπηρίες για λογαριασμό του Καποδιστριακού και του Παντείου Πανεπιστημίου.